Üç rəqib missiya, Ay resurslarının kimə aid olduğu ilə bağlı çətin sualları gündəmə gətirir.
Son illərdə orbitə əşyaların çıxarılması özəl sahibkarlığın sahəsinə çevrilib. 2022-ci ildə 178 uğurlu missiyadan 90-ı şirkətlər tərəfindən və bunlardan 61-i isə SpaceX şirkəti tərəfindən həyata keçirilib. 1960-1970-ci illərin Apollon proqramından tutmuş Çinin robot-roveri, Chang'e 5 kimi son cəhdlərə qədər bütün uğurlu Ay eniş aparatları, orbitlər və roverlər vergi ödəyicilərinin hesabına işə salınmışdır.
Görünür ki, bu, yaxın bir neçə həftə ərzində ekipajsız eniş aparatının Aya enən ilk kommersiya vasitəsi olduğu zaman dəyişəcək. Ancaq hansı eniş aparatının və hansı şirkətin bu imtiyazı əldə edəcəyi bəlli deyil.
Yapon firması olan İspace tərəfindən idarə olunan Hakuto-r Mission 1 aparatı artıq yola düşür və aprelin sonunda enişi planlaşdırılır. Ancaq başqa 2 missiya da bu prosesə hazırlaşır və oraya birinci çata bilər. Başqa sözlə, yeni "Ay yarışı" başlayır.
Apollon missiyalarının göstərdiyi kimi, Aya bir neçə günə çatmaq mümkündür, lakin o zaman sürəti azaltmaq və Ayın orbitinə daxil olmaq üçün çoxlu yanacaq yandırmaq lazımdır.
Hakuto-r çəkiyə qənaət edərək, daha böyük yük götürməyə imkan verir. O, 2 kiçik rover və bir neçə kamera daşıyır. Lakin onun daha yavaş səyahət etməsi o deməkdir ki, Ay səthinə çatmağı planlaşdıran digər 2 eniş aparatı onu keçə bilər.
Bunlardan birincisi Texas ştatının Hyuston şəhərində startap olan Intuitive Machines tərəfindən yaradılmış Nova-c-dır. Nova-c mart ayında Falcon 9 ilə işə salınmalıdır. Aya səyahət etmək və yerə enmək təxminən 6 gün çəkəcək.
Pensilvaniya ştatının Pittsburq şəhərində Astrobotic Technology tərəfindən tikilmiş Peregrine lander də clps proqramı çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Onun mənşəyi, Google Lunar X Prize müsabiqəsində, Aya kiçik bir rover endirən ilk komandaya 20 milyon dollar təklif edən bir yarışmadır. Peregrine, yeni raket olan Vulkan Kentavrın ilk uçuşu ilə martın sonuna qədər buraxılacaq. Bu bir riski ortaya çıxarır və Kentavrın buraxılışı dəfələrlə təxirə salınıb. Lakin Astrobotic hələ də Aya ilk çatmaq üçün şansa sahibdir.
Ayın kimə məxsus olması ilə bağlı müzakirələr kosmos dövrünün çox əvvəllərindən fərziyyə mövzusu olub. Ayın səthinə çıxmağa ümid edən 3 eniş aparatının nümayiş etdirdiyi kimi, ucuz raketlər və yeni texnologiya Aya sahiblik haqqında əvvəllər fantastik olan sualların reallaşmaq üzrə olduğunu göstərir. Bu, bir çox ehtimal yaratmaqla yanaşı, eyni zamanda, kosmosun kəşfi və istismarı ilə bağlı bəzi suallar doğurur.
