İnflyasiya sözü latınca "inflare" sözündəndir və şişkinlik və artım mənasında işlənir.
Mikro səviyyədə qiymət artımı, məsrəf və gəlir artımı, pulun dəyərdən düşməsi, pul kütləsinin artması, real gəlir kəsiri kimi hadisələr inflyasiyanı ifadə edir. İqtisadi ədəbiyyatlarda inflyasiyanın ümumi qəbul edilmiş tərifi qiymətlərin ümumi səviyyəsində davamlı artımdır. Başqa sözlə, inflyasiya cari qiymət səviyyəsində məcmu tələbin məcmu təklifdən çox olması kimi müəyyən edilir. Həqiqətən də, qiymətlərin ümumi səviyyəsi yalnız bundan sonra daim yüksəlir.
Müxtəlif iqtisadi məktəblər inflyasiyaya müxtəlif rakurslardan yanaşmışlar. Monetaristlərin fikrincə, inflyasiya yalnız monetar hadisədir. Pul kütləsinin artım templəri inflyasiyanın sürətini müəyyən edir. Bu yanaşma qeyri-kafidir, çünki inflyasiyanın səbəbini çox sadələşdirir. Digər tərəfdən, yüksək qiymət artımı daimi olmasa da, inflyasiyanı qəbul edib-etməmək iqtisadçılar arasında mübahisə mövzusu olub.
İnflyasiyanın tam tərifini verməyi hədəfləyən Giersh inflyasiyanı həddindən artıq tələbata səbəb olan hadisələr zənciri kimi görür. Bu hadisələr bunlardır:
- a) Verilmiş (və ya gözlənilən) qiymətlərlə planlaşdırılan effektiv tələb, məmulatların istehsal imkanları ilə məhdudlaşan təklifdən çoxdur, yəni “mal boşluğu”,
- b) Verilmiş (və ya gözlənilən) qiymətlərdə işçi qüvvəsinə və xammala olan effektiv tələb bu tələbə uyğun genişlənə bilməyən təklifi, yəni amil boşluğunu üstələyir.
- c) Tələb olunan nominal gəlir aləti ilə əldə edilməsi arzulanan ümumi real gəlirin məmulat istehsal imkanları ilə əldə edilə bilən real gəlirdən çox olması, yəni “real gəlir boşluğunun" olması halı kimi sadalana bilər.
Bəzi hallarda yüksək qiymətlər inflyasiya ilə qarışdırılır. Lakin qiymətlər nə qədər yüksək olsa da, bu sabit qiymət səviyyəsidirsə, inflyasiya yoxdur.
İnflyasiya müəyyən bir valyutanın alıcılıq qabiliyyətinin zamanla azalmasıdır. Alıcılıq qabiliyyətinin azalmasının baş verdiyi sürətin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi müəyyən müddət ərzində iqtisadiyyatda seçilmiş mal və xidmətlər səbətinin orta qiymət səviyyəsinin artmasında əks oluna bilər. Tez-tez faizlə ifadə olunan qiymətlərin ümumi səviyyəsinin yüksəlməsi o deməkdir ki, valyuta vahidi əvvəlki dövrlərə nisbətən effektiv şəkildə azalır.
Zamanla ayrı-ayrı məhsulların qiymət dəyişikliklərini ölçmək asan olsa da, insan ehtiyacları bir və ya iki belə məhsuldan kənara çıxır. Fərdlər rahat həyat sürmək üçün böyük və çoxşaxəli məhsullar dəstinə, eləcə də bir sıra xidmətlərə ehtiyac duyurlar. Bunlara ərzaq taxılları, metal, yanacaq, elektrik enerjisi və nəqliyyat kimi kommunal xidmətlər və səhiyyə, əyləncə və əmək kimi xidmətlər daxildir.
İnflyasiya şaxələndirilmiş məhsul və xidmətlər dəsti üçün qiymət dəyişikliklərinin ümumi təsirini ölçmək məqsədi daşıyır və müəyyən bir müddət ərzində iqtisadiyyatda mal və xidmətlərin qiymət səviyyəsinin artımının vahid dəyər təmsilçiliyinə imkan verir.
Valyuta dəyərini itirdikcə qiymətlər yüksəlir və daha az mal və xidmət alır. Bu alıcılıq qabiliyyətinin itirilməsi ümumi əhalinin yaşayış dəyərinə təsir edir və nəticədə iqtisadi artımın ləngiməsinə səbəb olur. İqtisadçılar arasında konsensus fikri ondan ibarətdir ki, davamlı inflyasiya bir ölkənin pul təklifinin artımı iqtisadi artımı üstələdikdə baş verir.
Bununla mübarizə aparmaq üçün mərkəzi bank kimi ölkənin müvafiq pul-kredit orqanı inflyasiyanın icazə verilən hədlər daxilində saxlanılması və iqtisadiyyatın rəvan işləməsini təmin etmək üçün pul və kredit təklifini idarə etmək üçün lazımi tədbirlər görür.
Nəzəri cəhətdən, monetarizm inflyasiya ilə iqtisadiyyatın pul təklifi arasındakı əlaqəsini izah edən məşhur bir nəzəriyyədir. Məsələn, İspanların Aztek və İnka imperiyalarını zəbt etməsindən sonra, böyük miqdarda qızıl və xüsusilə gümüş İspaniya və digər Avropa iqtisadiyyatlarına axdı. Pul kütləsi sürətlə artdığından, pulun dəyəri aşağı düşdü və qiymətlərin sürətlə artmasına səbəb oldu.
