Ölkələr pandemiya məhdudiyyətlərini qaldırdıqdan sonra bakterial infeksiyaların artması, qlobal tədarük zəncirlərinin təhlükəli vəziyyətini vurğulayan penisilin və amoksisillin kimi antibiotik dərmanlarının çatışmazlığına səbəb oldu.
Məlumatları ÜST tərəfindən toplanan 35 ölkənin 80%-ində penisilinlə əlaqəli antibiotiklərin kəskin çatışmazlığı var - deyə ÜST qrupunun dərman təchizatı və çıxışı üzrə rəhbəri Lisa Hedman bildirib. Böyük Britaniya keçən həftə A qrupu streptokok kimi infeksiyaların artmasından sonra əczaçılara alternativ antibiotik resepturası təyin etməyə imkan verən "ciddi çatışmazlıq protokolları" təqdim etdi.
Pandemiya zamanı antibiotiklərə tələbatın azalması, dərman istehsalçılarını istehsalı azaltmağa məcbur etdi. Lakin bir çox ölkə iki il ərzində heç bir məhdudiyyətsiz ilk qışını yaşadıqca, tədarük təzyiqləri və tənzimləmə tələbləri şirkətlərin miqyasını genişləndirməyi və çatışmazlıqları azaltmağı çətinləşdirir.
Çatışmazlıqlar həm də ona görə baş verdi ki, “ölkələr maskasız ilk ildə yoluxucu infeksiyaların bu qədər ağır zərbə vuracağını təxmin etmirdilər” - Hedman bildirib.
Çatışmazlıqlar harada qeydə alınıb?
ABŞ və Kanadada amoksisillin çatışmazlığı, Aİ-də isə 27 üzv ölkədən 25-i "Avropa Dərman Agentliyi"nə bəzi antibiotiklərin qıt tədarükü barədə məlumat verib.
İnkişaf etmiş ölkələrdə həcmlər kiçik olsa da, əhəmiyyətsiz deyil. Həkimlər qrupunun əczaçısı Dušan Jasovski, hər il təxminən 5,7 milyon insanın antibiotik, göbələk əleyhinə və virus əleyhinə dərmanlar da daxil olmaqla antimikrobiyal dərmanlara çıxışı olmadığı üçün həyatını itirdiyini söylədi.
Bəzi ABŞ və Avropa əczaçıları, qripin qış dalğası, tənəffüs sinsitial virusu (RSV) və Covid-19 hallarının tələbatı artırdığı üçün parasetamol kimi ümumi ağrı kəsici dərmanların çatışmazlığını da bildirdilər. Avropa İttifaqının Əczaçılıq Qrupunun baş katibi İlaria Passarani, vərəm və dəri infeksiyaları kimi infeksiyaları müalicə edən dərmanların da çatışmazlığını söylədi.
Çatışmazlığa səbəb olan nədir?
Xərçəng dərmanlarından tutmuş anesteziyaya qədər dərman çatışmazlığı, tədarük zəncirlərinə təzyiqi vurğulayan Covid-19-un yüksəkliyində sabit idi. Ukrayna müharibəsi antibiotik inqrediyentlərinin tədarükünü daha da pozdu. Artan enerji xərcləri isə antibiotik istehsalçıları üçün marjaları azaldıb.
Dünyanın aktiv əczaçılıq inqrediyentlərinin əksəriyyəti indi Avropadan çox Hindistan və Çindən gəlir. Və bu materiallarla bağlı şəffaflıq azdır. Çünki bütün dünyada istehsal prosesləri yalnız tənzimləyicilər üçün görünən mülkiyyət məlumatı kimi qəbul edilir. Bu, "ən böyük həssaslıq sahələrini müəyyən etmək üçün əsl risk qiymətləndirməsini həyata keçirməyi çətinləşdirir" Jasovski bildirib.
Antibiotik tədarük zənciri istehsaldan paylanmaya qədər 4 və 6 ay çəkə bilər. Lakin Böyük Britaniyada yerləşən topdansatış Sigma Pharmaceuticals şirkətinin icraçı direktoru Raciv Şah bildirir ki, əlavə tənzimləyici yoxlamalar pandemiya zamanı istehsal azaldıqda dərman istehsalçılarının yenidən işə salınması üçün daha uzun vaxt aparması deməkdir.
Çatışmazlıqları aradan qaldırmaq olarmı?
Ən böyük ümumi antibiotik istehsalçılarından biri olan Sandoz, 2022-ci ildə dərman istehsalını iki rəqəmli faizdə artırdığını və sentyabr ayından bu yana 140 yeni insanı işə götürdüyünü söylədi. Gələn il də Avstriyada fabrik açaraq eyni şeyi etməyi planlaşdırır.
PGEU-dan Passaraninin dediyinə görə, həll yollarına Avropadan icazə almaq istəyən dərman istehsalçılarını dərmanlarını bütün üzv dövlətlərdə satmağa məcbur etmək və böhran zamanı yenidən bölüşdürmə mexanizmi yaratmaq daxildir.
Jasovski bildirib ki, ölkələr, şirkətlər və çoxtərəfli təşkilatlar arasında birləşmə mexanizmləri tətbiq edilməli və istehsal imkanlarını şaxələndirmək və şəffaflığı, məlumat mübadiləsini və proqnozlaşdırmanı yaxşılaşdırmaq üçün daha çox işlər görülməlidir.
ÜST-nın əsas dərmanlar siyahısında çalışan alim Lorenzo Moja, soyuq aylarda yüngül infeksiyalar üçün həkimlərin antibiotikləri həddən artıq təyin etmələrinin tipik olduğunu, buna görə də çatışmazlıqların əlavə problemlərə səbəb olduğunu söylədi.
