China 117 Tower dünyanın altıncı ən hündür göydələnidir. O, Dubay, Honq-Konq və ya Nyu-Yorkun təklif etdiyi hər şeyə rəqibdir. Lakin, yerlilərin dediyi kimi, “117”-nin tikintisi heç vaxt başa çatmayıb. Böyük hissələr yarımçıq qalır. Qüllənin beton səthinin "yamaqları" görünür. O, biznes və sərvət üçün "maqnit" olmaq əvəzinə, illərdir rifahı rədd edir. Digər sahibsiz qüllələr binanı əhatə edərək mərkəzi biznes məhəlləsinin "qəbiristanlığını" təşkil edir. Yerli məmurlar bacarsalar bütün ərazini gizlədərdilər.
Şəhərlər və əyalətlər infrastruktur qurmaq və ölkənin ÜDM-nu artırmaqdan ötrü borc topladıqları üçün həddindən artıq israfçı xərclər illərdir Çində yayılır. Bu borclar fövqəladə səviyyələrə çatıb. Borc almaq tez-tez yerli hökumətin maliyyələşdirmə qurumlarında tənzilmənir. Bu müəssisələrin dövriyyədə olan istiqrazları keçən ilin sonunda 13,6 trilyon yuana (2 trilyon dollar) və ya Çinin korporativ istiqraz bazarının təxminən 40%-nə çatdı. Qeyri-şəffaf, qeyri-rəsmi kanallarla kredit vermək, əslində, borcların daha çox olması deməkdir. 2020-ci ildəki hesablamalar təxminən 50 trilyon yuan rəqəmini göstərir.
Bu miqyasda borclanma hətta Çinin sürətli böyüməsi dövründə də dayanıqlı görünmürdü. Fəlakətli siyasət yerli hökumətləri uçuruma doğru itələdi. Ölkənin sıfır kovid siyasəti istehlaka zərər verdi. Bu, fabrik istehsalını kəsdi və şəhərləri, əyalətləri sınaq və karantin obyektlərinə yüz milyardlarla yuan xərcləməyə məcbur etdi. Bu arada, keçən il əmlak böhranı yerli hökumətlərin gəlir üçün güvəndiyi torpaq satışlarının 50% azalmasına səbəb oldu.
Hər iki problem indi yüngülləşir. Sıfır covid tərk edilmiş və mülkiyyət qaydaları yumşaldılmışdır. Buna baxmayaraq, fəlakətli hadisələr zənciri hərəkətə keçmiş ola bilər. Son sorğuya əsasən, yerli hakimiyyət orqanlarının təxminən üçdə biri borclarını ödəməkdə çətinlik çəkir. Çətinlik dövlət xidmətlərini təhdid edir və artıq etirazlara səbəb olur. Defoltlar Çinin istiqraz bazarlarına xaos gətirə bilər.
Dolanışığını təmin etmək üçün yerli hökumətlər bazarın daha bahalı və qaranlıq guşələrinə daxil olublar. CGS-CIMB-dən Michael Chang-a görə, ödənilməmiş LGFV (local-government-financing vehicles) istiqrazlarının yarısından çoxu indi reytinqsizdir. Bu 2013-cü ildən bəri ən yüksək paydır. Bir çox LGFV artıq Çinin daxili bazarında istiqrazlar buraxa və ya vaxtı çatanları yenidən maliyyələşdirə bilməz. İstiqrazlar üzrə ödənişlər dörd il ərzində ilk dəfə olaraq 2022-ci ilin son üç ayında yeni emissiyalardan əldə edilən pulu üstələyib. Defoltların qarşısını almaq üçün indi bir çoxları borclanmanın qeyri-rəsmi kanallarını axtarırlar. Bunlar "gizli borc" adlanır. Çünki auditorlar üçün borcun nə qədər olduğunu müəyyən etmək çətindir. Bu borclar üzrə faizlər istiqraz bazarındakı faizlərdən qat-qat yüksəkdir. Həmçininödəmə müddəti də daha qısadır.
Bu yüksək dərəcələr böhrana səbəb ola bilərlər. Rhodium tədqiqat firması tərəfindən hesabat hazırlanıb. Sorğuda iştirak edən 319 yerli hökumətdən 109-nun əsas borcları ödəməklə yanaşı, borclar üzrə faizləri də ödəməkdə çətinlik çəkdiyi təxmin edilir. Yerli hakimiyyət orqanlarının bu qrupu üçün faiz, xərclərin ən azı 10%-ni təşkil edir. Bu da təhlükəli yüksək səviyyədir. Tianjin-də bu rəqəm 30% təşkil edir. Demək olar ki, 14 milyon insanın yaşadığı və Çinin çiçəklənən şərq sahilində yerləşən şəhər, bazar çaxnaşmasına səbəb olmağa əsas namizəddir. Tianjin Pekinlə qonşu olsa da, onun maliyyə vəziyyəti uzaq qərb və cənub-qərb əyalətlərindəki yerlərə bənzəyir. 2019-cu ildən bəri ən azı 1,7 milyon insan şəhəri tərk edib. Torpaq satışından əldə edilən hədsiz gəlir şəhərin qısamüddətli LGFV öhdəliklərinin yalnız 20%-ni əhatə edə bilər.
Bütün Çində yerli büdcələrə təzyiq hiss olunmağa başlayır. Fevralın 23-də Henan əyalətinin Şanqyu şəhərindəki özəl avtobus şirkəti hökumətin maliyyə dəstəyinin olmaması səbəbindən xidmətləri dayandıracağını bildirib. Digər bir neçə başqa yerdə də eyni şey söylənib. Sağlamlıq müavinətlərinin kəsilməsi Dalian və Wuhan da daxil olmaqla şəhərlərdə etirazlara səbəb oldu. Yerlərdə onlar miqrant işçilərə də maaş vermirlər. Bu da daha çox etirazlara səbəb olub.
Bəzi yerli hökumətlər defoltların qarşısını almaq üçün aktivlərini satmağa başlayıblar. Birjalarda qaydaların bu yaxınlarda yumşaldılması yerlilərin siyahılar vasitəsilə ictimaiyyətdən kapital toplamasına kömək edə bilər. Hökumətlər şəxsi əməliyyatlarda aktivləri ələ keçirməyə başlaya bilər. Ancaq məmurların nə qədər irəli getməyə hazır olduqları və ya təklif olunan aktivləri kimin alacağı bəlli deyil. Yerli dövlət şirkəti və özəl firmanın birgə mülkiyyətində olan layihənin birinci mərtəbəsindəki mağazaların əksəriyyəti boşdur. Yerli məmurlar ayrı-ayrı mərtəbələri hərraca çıxarmağa başlayıblar. Belə satışlardan biri bu yaxınlarda alıcısız başa çatdı.
